آنها دو نفر هستند، نه يكی

مصاحبه با دكتر مهسا مرعي نوتاش در موردكودكان دوقلو

فرزانه نيكروح متين

گاه ممكن است وجود برخي حالات خاص، مشكلات يا حتي برخي از استثناها مانند كودكان دوقلو يا چندقلو باعث شود كه والدين توجه كافي به تربيت صحيح فرزندان خود نشان ندهند.
زماني كه شما به جاي داشتن يك فرزند، صاحب دو فرزند (دوقلو) مي‌شويد، بالطبع مشكلات و مسووليت شما در قبال فرزندان‌تان دوبرابر مي‌شود، كه البته نمي‌توان به طور قاطع به آن، مشكل گفت بلكه به مسايل بزرگي منجر مي‌شود كه والدين بدون آشنايي با اصول رفتاري و تربيتي كودكان دوقلو نمي‌توانند به حل و فصل آن بپردازند.
قبل از آنكه بخواهيم وارد بحث‌هاي اساسي‌تر در زمينه اصول رفتاري و تربيتي كودكان دوقلو شويم، لازم است نگاه اجمالي به پديده دوقلوزايي داشته باشيم.

چگونه چندقلويي اتفاق مي‌افتد
در هر زايمان، احتمال دوقلوزايي يك درصد است. در چرخه طبيعي جنسي زنانه، هر ماه، تنها يك تخمك از تخمدان زن آزاد مي‌شود. يعني معمولا در هر بارداري يك جنين وجود دارد اما گاه به علت نامعلومي در يك ماه دو تخمك از تخمدان زن آزاد مي‌شود كه هر يك به طور مستقل با يك اسپرم جداگانه بارور مي‌شود. گاه نيز سلول تخم حاصل از تركيب سلول جنسي زن (تخمك) و سلول جنسي مرد (اسپرم) در مراحل ابتدايي تشكيل، به دو سلول تخم شود، در حالت اول دوقلو را دوتخمي يا غيرهمسان مي‌نامند كه ممكن است فرزندان حاصل همجنس يا غيرهمجنس باشند و شباهت دو خواهر يا برادر معمولي را داشته باشند با اين فرق كه فقط در يك زمان به دنيا مي‌آيند.
در حالت دوم كه به آن لقاح تك‌تخمي يا همسان مي‌گويند، هميشه فرزندان هم‌جنس هستند. خصوصيات جسمي يكسان و ويژگي‌هاي ژنتيكي مثل هم دارند. ساختار بدن، رنگ پوست، مو، چشم و گروه خوني‌شان يكي است و در كل بسيار شبيه هم هستند.

دوقلوها، يك نفر با دو بدن نيستند
اولين چيزي كه والدين دوقلوها آن را تجربه مي‌كنند، فشار بيش از حدي است كه به آنها وارد مي‌شود، چرا كه مادر طبيعتا خود را براي پرورش و تربيت يك كودك آماده كرده، نه دو كودك. بنابراين اصول تربيتي و برآوردن نيازهاي جسمي و روحي دو كودك به طور همزمان يك چالش جدي است.
مهسا مرعي نوتاش، مدرس و كارشناس ارشد روانشناسي تربيتي در زمينه رفتار با كودكان دوقلو معتقد است: «متاسفانه با توجه به باورهاي كليشه‌اي گذشته، تصور ما از كودكان دوقلو، يك شخص با دو بدن است. از آنجايي كه در نگاه اول با ظاهر يكسان و شبيه به هم (دوقلوي همسان) مواجه مي‌شويم به غلط تصور مي‌كنيم كه اين دو فرد از نظر روحي و رواني نيز كاملا مشابه يكديگر هستند.»
حال اين اشتباه زماني خطرناك‌تر مي‌شود كه والدين دوقلو چنين تصوري را اصول و پايه تربيت قرار دهند و توقع داشته باشند دو فرزندشان كاملا مشابه هم رفتار كرده و پاسخ يكساني به آنها نشان دهند.

از ديگر مشكلاتي كه نوتاش در اين زمينه خاطرنشان مي‌كند: «مساله وابسته كردن كودكان كه شايد حتي در نوع صدا كردن آنها پنهان باشد، اكثر والدين، كودكان دوقلو را به نام «دوقلوها» صدا مي‌زنند، در صورتي كه اين نوع خطاب كردن باعث مي‌شود كه كودكان دوقلو، شخصيتي وابسته و غيرمستقل داشته باشند.»
وي معتقد است پدر و مادرها بايد چند اصل در تربيت كودكان دوقلو را بيش از ساير والدين رعايت كنند. در واقع چارچوب اصلي رفتار و تعامل كودك را چنين برمي‌شمارد.

 

 

1- كودكان را با يكديگر مقايسه نكنيد (مقايسه كردن ممنوع)
از رفتارهاي غلطي كه والدين انجام مي‌دهند، مقايسه فرزندان‌شان با يكديگر است كه اين مقايسه در خصوص دوقلوها، دوچندان مي‌شود. به طوري كه والدين با ديدن شباهت‌هاي فيزيكي ميان آنها، كوچك‌ترين رفتارشان را حتي رفتارهاي غريزي (خوردن، آشاميدن، خواب و…) را با هم مقايسه مي‌كنند. در حالي كه پدر و مادرها نمي‌دانند كه با مقايسه كردن خواهر و برادرها، هويت فرزندشان را زير سوال مي‌برند. هر فردي، سلايق، علايق، دلبستگي‌ و توانايي‌هاي خاص خود را دارد، اين شيوه نادرست (مقايسه كردن) هرچند كه به نيت ايجاد حس رقابت براي بهبود فرزندشان صورت مي‌گيرد، حتي اگر باعث تغيير رفتار در آنها شود، در درازمدت، هويت شخصي‌شان را از آنها مي‌گيرد و به شخصيت آنها لطمه وارد مي‌كند.
پس در تربيت فرزندان به خصوص دوقلوها توجه كنيد كه در هيچ زمينه‌اي آنها را با يكديگر مقايسه نكنيد.

 

2- براي فرزندان‌تان، هويت مستقلي قايل شويد (هويت مستقل تعريف كنيد)
هويت هر فرد، تعريفي است كه او را از سايرين متمايز مي‌سازد. هويت فرد همان چيزي است كه او حقيقتا هست. از ديگر مسايلي كه پيش روي والدين دوقلوها قرار دارد، اين است كه سعي مي‌كنند كودكان‌شان را با يك هويت ببينند و از همان اوان كودكي با شبيه‌سازي آنها با يكديگر در زمينه‌‌هاي گوناگون به طور ناخودآگاه، استقلال شخصي آنها را از بين مي‌برند. اكثر والدين به حريم خصوصي فرزند دوقلوي‌شان توجه چنداني ندارند.
يكي از مراجعه‌كنندگان گلايه از اين موضوع داشت كه چون خواهر دوقلوي او در نواختن پيانو مهارت دارد و به آن علاقه‌مند است، از او نيز انتظار دارند كه نواختن پيانو را ياد بگيرد.
همچنين مي‌توان به اين همسان‌سازي‌ها در انتخاب لباس، اسباب‌بازي، كلاس‌هاي آموزشي و تفريحي حتي در موارد جزيي‌تري مانند سليقه غذايي اشاره كرد.
«فرزندان ما هر كدام به تنهايي، دنيايي منحصر به فرد مختص خود را دارند كه شايد بخشي از ويژگي‌هاي آن با خواهر يا برادرشان مشابهت داشته باشد اما قطعا تفاوت‌هاي فردي بسياري خواهند داشت و نبايد با تعميم دادن آنها با يكديگر، هويت‌شان را از بين ببريم، بلكه بايد ويژگي‌ها و توانمندي‌هاي منحصر به فرد آنها را شناسايي كنيم تا با رشد و تقويت آنها، كودكان‌مان قادر باشند، زندگي بهتري براي خود بسازند و از همان دوران خردسالي آماده داشتن هويت مستقل شوند.»

 

3- از وابسته شدن فرزندان‌تان به يكديگر جلوگيري كنيد
از ديگر مواردي كه پدر و مادرها بايد به آن توجه كنند اين است كه از دوران خردسالي مانع از وابستگي شديد فرزندان‌شان به هم شوند در حالي كه برخي از والدين به اشتباه بر اين عقيده‌اند كه چون دوقلوها در زمان بارداري در كنار هم بوده‌اند، از همان آغاز تولدشان نيز بايد كنار يكديگر باشند، چسبندگي آنها را در تمام مراحل مي‌توان مشاهده كرد. اينكه دوقلوها در يك تخت مي‌خوابند، در يك كلاس درس هستند، در يك تيم ورزشي يا كلاس تفريحي ثبت‌نام مي‌كنند؛ نشان از آن دارد كه بدون يكديگر نمي‌توانند يا نمي‌خواهند به زندگي روزمره بپردازند. اين وابستگي‌هاي شديد ناشي از عدم استقلال و ناآشنايي با هويت فردي‌شان است و تا زماني كه كودكان تعريف مستقلي از خود به عنوان انسان مستقل ندارند، همواره خود را وابسته به خواهر يا برادر دوقلوي خود مي‌دانند. براي جلوگيري از اين وابستگي، والدين بايد قابليت‌ها و نقاط ضعف هر يك از آنها را شناسايي كنند و سپس با تقويت نقاط قوت، آنها را تبديل به توانمندي كرده و نقاط ضعف را نيز برطرف نمايند تا هر يك از آنها به تنهايي قادر باشند، زندگي خود را اداره كنند. بدين ترتيب، حتي اگر بنا به هر دليلي با نبود قل خود روبه‌رو شدند، ناتوان و عاجز نباشند.

 

4- به كودكان خود توجه به اندازه در زمان مناسب داشته باشيد
توجه به اندازه به معناي رفتار يكسان با فرزندان نيست، بلكه به فراخور تفاوت‌هاي فردي و خصوصيات شخصيتي هر كدام لازم است در زمان مناسب به آنها توجه شود. مثلا اگر مي‌خواهيد فرزندان‌تان را تشويق كنيد، مي‌توانيد يكي را در كلاس تفريحي ثبت‌نام كنيد و براي ديگري هديه بخريد يا براي جريمه رفتار ناپسندشان مي‌توانيد براي يكي محروميت از تماشاي تلويزيون و براي ديگري محروميت از بازي با دوستش را در نظر بگيريد. منظور از زمان مناسب نيز اشاره به اين مطلب است كه تشويق بايد بلافاصله بعد از رفتار كودك انجام گيرد و تنبيه نيز با فاصله. نكته ظريفي كه بايد مدنظر داشته باشيم، هماهنگي كامل والدين در لحظه‌لحظه فرآيند تربيت است. چرا كه لازمه هدايت صحيح فرزندان، داشتن بستر مناسب و نبود تفاوت بارز تربيتي در بين والدين است. همراهي و همگام بودن والدين در تمامي امور تربيتي امري ضروري است.
هر كدام از دوقلوها بايد به مثابه يك فرد و شخص مستقل كه فقط از نظر ژنتيكي شبيه به يكديگرند، انگاشته شوند. پدرها و مادرها بايد بدانند كه دوقلوها به هيچ عنوان حتي دوقلوهاي همسان قابل مقايسه با هم نيستند و اگر اين اصل را سرخط اصول تعليم و تربيت بگذارند، ساير موارد ديگر به خودي خود قابل حل است. لازم است والدين در همان آغاز، با آگاه شدن از اينكه دوقلويي در راه دارند از مشاوره يا متخصص اطفال مشورت بگيرند و موضوع تربيتي فرزندان‌شان را جدي تلقي كنند.

 

منبع: روزنامۀ شرق